Linyit havzalarında kömürün üst katmanında bulunan ve olgunlaşmamış kömür olarak bilinen 'gidya’nın tarım arazilerinde görülen organik madde eksikliğini giderdiği ortaya çıktı.
Ülkemizde kurak ve yarı kurak iklim koşulları nedeniyle, tarım arazilerinde görülen organik madde eksikliği, tarımda kalite ve verimliliği düşürüyor. Tarımda görülen bu düşüşe çare arayan bilim adamları, Kahramanmaraş’ın Elbistan ilçesinde linyit üretim çalışmaları kapsamında her yıl açığa çıkan 13 milyon ton gidya materyali ile topraktaki organik madde eksikliğinin giderilebileceğini belirtiyor.
Kahramanmaraş Sütçü Imam Üniversitesi (KSÜ), Ziraat Fakültesinde laboratuvar ortamında yapılan incelemelerde, gübreyle birlikte kullanılan gidyanın topraktaki organik madde içeriğini, mikro organizmaların neden olduğu biyokitle ve enzim aktivitesini olumlu yönde artırdığı, Cd, Pb, Ni, ve Zn gibi ağır metalleri ise alınabilirliğini azalttığı saptandı. Yine aynı çalışmada gidya ve gübre uygulaması ile üreaz, fosfataz ve ß-glukosidaz enzim aktivitelerinin arttığı, bu artışların toprak kalitesini olumlu yönde etkilediği belirlendi. Yapılan laboratuvar çalışmalarına göre gidyanın toprağa göre daha yüksek su tutma kapasitesine sahip olduğu, bu durumun da toprağın su tutma kapasitesini artırarak, faydalı su miktarlarını yükselttiği rapor edildi. Ayrıca, tarla ve sera denemelerinde toprağa bir yıl önceden uygulanan gidyanın bitkinin dane verimi üzerine oldukça önemli bir etkisinin olduğu tespit edildi. Kontrol uygulamasına göre, bir yıl önceden dekara 10 ve 30 ton olarak uygulanan gidya, dane verimini sırasıyla yüzde 10,7 ve yüzde 18,8 oranında artırdığı ortaya çıktı.
Gidya’nın yüksek oranda karbon ve humik asitler içeren kömür düzeyine ulaşmamış doğal bir kil ve kireç karışımlı organik materyal olduğunu söyleyen KSÜ Toprak Bilimi ve Bitki Besleme Bölümü Öğretim Üyesi Prof. Dr. Kadir Saltalı, materyalin tarımsal amaçlı kullanımının toprağın kalitesini artırdığını belirtti.
Türkiye’nin Karadeniz Bölgesi hariç kurak ve yarı kurak bir iklime sahip olması nedeniyle topraktaki organik madde içeriğinin düşük olduğunu aktaran Saltalı, “Türkiye topraklarının yüzde 65’de organik madde içeriği az ve çok az durumda. Gidyanın organik madde içeriği yüzde 23 ile 58 arasında değişmektedir. Bu nedenle gidya organik maddesi düşük topraklarda, organik madde içeriğini artırmak amacıyla kullanılabilir.” dedi.
Gidyanın içeriğiyle ilgili bilgi veren Saltalı, “Gidya organik madde planktonlardan oluşan, bitki ve hayvan artıklarını içeren ve besin maddelerince zengin tortul bir materyaldir. Gidyanın toprağın organik madde içeriğini artırarak, su tutma ve iletkenlik kapasitesini yükselttiği, tarım makinelerine sürüm kolaylığı sağladığı ve toprağın fiziksel özelliklerini geliştirdiği biliniyor.” diye konuştu.
Özellikle Afşin-Elbistan Termik Santrali Işletmelerinde her yıl milyonlarca ton gidyanın dolgu malzemesi olarak yeniden toprağa gömüldüğünü aktaran Saltalı, tarımsal değeri yüksek olan gidyanın tarım arazilerinde değerlendirilmesinin verimliliği önemli ölçüde artıracağını ifade etti.
Organik maddelerin toprakta yaşayan mikro organizmaların besin kaynağının temelini oluşturduğunu kaydeden Saltalı şöyle konuştu: “Toprakta ne kadar canlı olursa, o toprak o kadar verimli olur. Organik madde miktarı azaldığı zaman canlı sayısı da azalıyor, böylece toprakta verimlilik ve üretilen ürünlerde kalite düşüyor. Özellikle seracılıkta modern tarım alanlarında humik maddeler bol miktarda kullanılıyor. Aynı zamanda gidya öğütülerek toprak iyileştirici olarak kullanılabilir. Gidya Türkiye’nin her bölgesinde kullanılabilir. Özellikle Karadeniz bölgesinin yağışlı olması materyalin daha verimli olmasını sağlıyor.”
Afşin, Elbistan ve Göksun ovasındaki çiftçilere gidya kullanımı tavsiyesinde de bulunan Saltalı, tarımsal amaçla kullanılabilen gidyanın Afşin-Elbistan bölgesinde yaklaşık 1,8 milyar tonluk bir rezerve sahip olduğunu ekledi.