18 Yaşından Önce Çalışılmaya Başlanması Halinde
Emeklilik Hesabı Nasıl Yapılır?
Ramazan ELMA
Sosyal Güvenlik Hukuku Yazarı
Değerli okuyucularımız, bu haftaki yazımızda son günlerde medyada sıkça konuşulan, stajyerlik dönemindeki çalışmanın emekliliğe etkisinin olup olmadığını ve 18 yaşından önce çalışılmaya başlanması halinde emeklilik hesabının nasıl yapılacağı gibi birbiriyle ilgili çok önemli iki konuyu işleyeceğiz. İlk konuyla başlayalım:
A - 18 Yaş Altında Geçen Çalışmalarda Emeklilik Hesabı Nasıl Yapılır?
5510 sayılı Kanuna göre malullük, yaşlılık ve ölüm sigortasından aylık bağlanmasında, 18 yaşından önce emeklilik primine tabi olacak şekilde çalışmaya başlayanların sigortalılık süresi, 18 yaşını doldurdukları tarihte başlamış kabul edilir. Bu tarihten önceki süreler için ödenen malullük, yaşlılık ve ölüm sigortaları primleri, prim ödeme gün sayılarına dâhil edilir. Ancak 18 yaşından önce işe başlanılan tarih sigortalılık süresinin başlangıcı olarak sayılmaz. Bu durumda sigortalılık süresinin başlangıcı 18 yaşın doldurulduğu tarihte başlamış kabul edilir.
Örnek 1: 12.09.1971 doğumlu kadın sigortalı ilk defa 18 yaşını doldurmadan 25.03.1989 tarihinde 506 sayılı Kanuna tabi olarak çalışmaya başlamıştır. Sigortalının 506 sayılı Kanunun geçici 81 nci maddesine göre yaşlılık aylığına hak kazanma koşullarına bakıldığında, 20 yıl, 45 yaş ve 5300 prim gün sayısı koşullarının arandığı anlaşılmıştır. Sigortalı 18 yaşını doldurmadan sigortalı olarak çalışmaya başladığından, 20 yıllık sigortalılık süresinin tespitinde 18 yaşını doldurduğu 12.09.1989 tarihi sigortalılık süresi başlangıcı alınarak 20 yıllık sigortalılık süresini 12.09.2009 tarihinde dolduracaktır.
Örnek 2: 03.10.1993 doğumlu sigortalı ilk defa 18 yaşını doldurmadan 01.06.2010 tarihinde 5510 sayılı Kanuna tabi 4/A kapsamında sigortalı olarak çalışmaya başlamış ve 1000 gün prim ödeyerek 19.07.2016 tarihinde ölmüştür. Ölen sigortalının 1800 gününün bulunmaması nedeniyle hak sahiplerine 5510 sayılı Kanunun 32 nci maddesinin ikinci fıkrasının (a) bendindeki 5 yıllık sigortalılık süresi ve en az 900 gün prim gün sayısı üzerinden aylık bağlanacaktır. 5 yıllık sigortalılık süresinin tespitinde, ölen sigortalının işe girdiği tarihte 18 yaşını doldurmaması nedeniyle 18 yaşını doldurduğu 03.10.2011 tarihi sigortalılık başlangıç tarihi olarak dikkate alınır.
Ölüm tarihi 19 7 2016
18 yaşın dolduğu tarih - 3 10 2011
16 gün 9 ay 4 yıl
Ölüm aylığı bağlanması için gerekli olan 900 prim ödeme gün sayısı yerine geldiği halde 5 yıllık sigortalılık süresi şartı oluşmadığından ölüm aylığı bağlanmaz.
5510 sayılı Kanunun geçici 6 ncı maddesinin birinci fıkrasına göre 506 sayılı Kanuna göre 01.04.1981 tarihinden önce malullük, yaşlılık ve ölüm sigortalarına tescil edilmiş olanlar hakkında, 5510 sayılı Kanunun sigortalılık süresinin 18 yaşın doldurulduğu tarihten başlayacağına ilişkin hükmü uygulanmaz. Diğer bir ifadeyle, 4/A sigortalılarından, sigortalılık süresinin başlangıcı;
· 01.04.1981 tarihinden önce ise bu tarih,
· 01.04.1981 tarihinden sonra ise 18 yaşın doldurulduğu tarih,
Sigortalılık süresinin başlangıcı sayılır.
Ancak 18 yaşın öncesinde geçen çalışma süreleri iptal edilmeyip, prim ödeme gün sayısına ilave edilir. Bu durum, 5510 sayılı Kanunun yürürlük tarihinden önce sigortalı olan 4/A sigortalıları için yalnızca yaşlılık aylığı bağlanmasında geçerli olup, malullük ve ölüm aylıklarında uygulanmaz. Malullük ve ölüm aylıklarında 18 yaş uygulaması ilk defa 5510 sayılı Kanuna göre sigortalı olanlar için geçerlidir.
18 yaşından önce çalışmaya başlanılması halinde sigortalılık süresinin başlangıcı; çalışmaya başlanılan tarihte değil, 18 yaşın doldurulduğu tarihte başlamış kabul edilmekteyken peki burada şahsın emekliliğe esas yaşının ve prim ödeme gün sayısının tespiti hangi tarihe göre yapılmaktadır. Bilindiği üzere yaşlılık aylığı bağlanması için 3 temel şart gereklidir. Bunlar;
- Sigortalılık süresi
- Prim ödeme gün sayısı (PÖGS)
- Yaş koşulunun tamamlanmasıdır.
Sigortalılık süresinin hangi tarihte başlayacağının tespitini yukarıda detaylı bir şekilde anlattık. Şimdi ise aylık bağlanması için gereken diğer 2 temel şart olan yaş ve PÖGS’nın tespitinin neye göre yapıldığını bir örnekle açıklayalım.
Örnek 3: 15.06.1985 tarihinde 506 sayılı Kanuna tabi çalışmaya başlayan 13.08.1969 doğumlu erkek sigortalının emekliliğine esas sigortalılık süresinin başlangıcı, yaşı ve PÖGS nedir?
Öncelikle şahsın işe başladığı tarihteki yaşını hesaplayalım:
1985 06 15
- 1969 08 13
15 10 02
Şahıs işe başladığı tarihte 15 yaşını bitirmiş ve 16 yaşından 10 ay 2 gün almıştır. Yani ilk işe başladığı tarih, 01.04.1981 sonrasına denk geldiği ve bu tarihte 18 yaşından küçük olduğu için sigortalılık süresinin başlangıcı 15.06.1985 değil; 18 yaşını doldurduğu tarih kabul edilecektir. 18 yaşını doldurduğu tarih ise şu şekilde hesaplanacaktır:
1969 08 13
+ 18 00 00
1987 08 13
Şahıs 18 yaşını 13.08.1987 tarihinde dolduracağı için sigortalılık süresinin başlangıcı 13.08.1987 olarak kabul edilecektir. Emekliliğe esas ilk kriter olan sigortalılık süresinin başlangıcını 13.08.1987 olarak bulduk peki emekliliğe esas yaşın ve PÖGS’nın tespitini ilk işe girdiği tarih olan 15.06.1985 tarihine göre mi; yoksa 18 yaşını doldurduğu 13.08.1987 tarihine göre mi yapacağız?
Öncelikle aradaki farkı okuyucularımıza daha iyi gösterme adına hem 15.06.1985 tarihinde hem de 13.08.1987 tarihinde işe giren birinin yaş ve PÖGS bakımından emeklilik şartlarını ortaya koyalım:
|
İşe Giriş Tarihi |
Emeklilik İçin Aranan Yaş |
Emeklilik İçin Aranan PÖGS |
|
15.06.1985 |
49 |
5.300 |
|
13.08.1987 |
50 |
5.375 |
Yukarıdaki tablonun incelenmesi neticesinde görülebileceği üzere işe giriş tarihi emeklilik için aranan yaş ve PÖGS şartını yakından etkilemektedir. Şahsın sigortalılık süresinin başlangıcının 15.06.1985 olarak kabul edilmesi halinde 49 yaş 5.300 günle emekli olabilecek iken 13.08.1987 olarak kabul edilmesi halinde ise 50 yaş 5.375 günle emekli olabilecektir.
18 yaşın altında geçen hizmetlerde sigortalılık süresinin başlangıcı 18 yaşın tamamlandığı tarihte başlamış kabul edilirken; emeklilik için gereken yaşın ve PÖGS’nın tespiti 18 yaşın tamamlandığı tarihe göre değil; 18 yaşın altında ilk defa çalışmaya başlanılan tarihe göre belirlenmektedir. Çünkü 18 yaşın altında geçen hizmetlerde 01.04.1981 tarihinden sonrası için sigortalılık süresinin başlangıcı her ne kadar 18 yaşın doldurulduğu tarih olarak kabul edilse de 18 yaştan önce geçen hizmetler dikkate alındığından, yaşın ve PÖGS’nın tespiti 18 yaştan önceki ilk defa çalışmaya başlanılan tarihe göre yapılmaktadır. 18 yaşın altında geçen hizmetlerde emeklilik şartları, 18 yaşın tamamlandığı ve 18 yaşın altında ilk işe başlanan iki ayrı tarihe göre belirlenmektedir. Yapmış olduğumuz bu açıklama doğrultusunda yukarıdaki örneğe konu şahıs 49 yaş 5.300 gün ve ayrıca 18 yaşını tamamlandığı tarih olan 13.08.1987 tarihinden itibaren 25 yıllık sigortalılık süresi şartını yerine getirdiği takdirde emekli olabilecektir.
18 yaşın altında geçen hizmetlerde 01.04.1981 tarihinden sonrası için sigortalılık süresinin başlangıcı 18 yaşın tamamlandığı tarih olarak kabul edilirken; emekliliğe esas yaşın ve PÖGS’nın tespiti sigortalının menfaatine olacak şekilde 18 yaştan önce ilk defa çalışmaya başlanılan tarihe göre belirlenmektedir.
Örnek 4: 01.01.1970 doğumlu bayan sigortalı 506 sayılı Kanuna tabi olarak ilk defa 01.01.1984 çalışmaya başlamıştır. Şahsın emekliliğe esas sigortalılık süresinin başlangıcı, yaşı ve PÖGS nedir?
Öncelikle şahsın ilk defa sigortalı olduğu tarihteki yaşını hesaplayalım:
1984 01 01
- 1970 01 01
14 01 01
Şahıs ilk işe girdiği tarihte 14 yaşını doldurmuş ve 15 yaşından 01 ay 01 gün almıştır. İşe giriş tarihi 01.04.1981 sonrasına denk geldiği için sigortalılık süresinin başlangıcı 18 yaşını doldurduğu tarih olarak kabul edilecektir. O halde sigortalılık süresinin başlangıcı ise;
1970 01 01
+ 18 01 01
1988 01 01
Şahsın sigortalılık süresinin başlangıcı 01.01.1988 olarak kabul edilecektir. Yukarıda anlattığımız kurala göre emekliliğe esas yaşın ve PÖGS’nın tespiti 01.01.1988’e göre değil, 01.01.1984 tarihine göre yapılacaktır. Aradaki farkı gösterme adına her iki tarihe göre de emeklilik için aranan yaş ve PÖGS şartını ortaya koyalım:
|
İşe Giriş Tarihi |
Emeklilik İçin Aranan Yaş |
Emeklilik İçin Aranan PÖGS |
|
01.01.1984 |
40 |
5.000 |
|
01.01.1988 |
44 |
5.225 |
Örneğe konu sigortalımızda emeklilik için gereken yaşın ve PÖGS’nın tespiti; 18 yaşın tamamlandığı 01.01.1988 tarihine göre değil; ilk işe giriş tarihi olan 01.01.1984 tarihine göre yapılacaktır. Bu şahıs 40 yaş 5.000 gün ve ayrıca 01.01.1988 tarihinden başlamak üzere 20 yıllık sigortalılık süresi şartını yerine getirdiği takdirde emekli olabilecektir.
Örnek 5: 11.08.1992 doğumlu bir sigortalı ilk defa 18 yaşını doldurmadan 01.01.2009 tarihinde 4/A kapsamında çalışmaya başlamış ve %70 çalışma gücü kayıp oranı üzerinden malul sayılarak 06.07.2021 tarihinde malullük sigortasından tahsis talebinde bulunmuştur. Tahsis talep tarihi itibariyle 2900 prim gün sayısı bulunmaktadır. Malullük aylığı bağlanması için gerekli olan 10 yıllık sigortalılık süresi ve en az 1800 prim gün sayısı koşullarının gerçekleşip gerçekleşmediğine bakıldığında;
Tahsis talep tarihi 6 7 2021
18 yaşın dolduğu tarih - 11 8 2010
25 gün 10 ay 10 yıl
Sigortalının 10 yıllık sigortalılık süresi ve 2900 prim gün sayısının bulunması nedeniyle tarafına malullük aylığı bağlanır.
Görüldüğü üzere 18 yaşından önce çalışmaya başlanması halinde çalışmanın 01.04.1981 tarihinden önce olması halinde direkt olarak çalışmaya başlanılan tarih sigortalılık süresinin başlangıcı olarak sayılmaktayken, 01.04.1981 tarihinden sonra çalışmaya başlanması halinde sigortalılık süresinin başlangıcı çalışmaya başlanılan tarih değil 18 yaşın doldurulduğu tarih olarak baz alınmaktadır. Her ne kadar sigortalılık süresinin başlangıcı 18 yaşın doldurulduğu tarih olarak kabul edilsede, emekliliğe esas yaşın ve günün hesabı 18 yaşından önce çalışmaya başlanılan tarihe göre belirlenmektedir.
İkinci konuya gelelim.
B – Stajyerlik Dönemindeki Çalışmanın Emekliliğe Katkısı Olur mu?
18 yaşından önce çalışmaya başlanılması halinde emeklilik hesabının nasıl yapılacağını yukarıda detaylı bir şekilde izah ettikten sonra gelelim stajyerlik veya çıraklık yapılan dönemin emekliliğe etkisinin olup olmadığına veya bu dönemlerin borçlanma yapmak suretiyle satın alınıp alınamayacağı konusuna.
Bilindiği üzere stajyer öğrencilerden veya çıraklardan hangi primlerin tahsil edileceği konusu 5510 sayılı Kanunun 5.maddesiyle düzenlenmiştir.
Bu maddeye göre Aday Çırak, Çırak ve İşletmelerde Mesleki Eğitim Gören Öğrenciler 4/A sigortalısı sayılır. Bunlar hakkında iş kazası ve meslek hastalığı ile hastalık sigortası hükümleri uygulanır. Bunlardan bakmakla yükümlü olunan kişi durumunda olmayanlar hakkında ayrıca genel sağlık sigortası hükümleri uygulanır. Bunların PEK’leri asgari ücretin % 50’sidir. Prim oranı ise % 6’dır. Bu prim oranının % 1’i kısa vadeli sigorta kolları, % 5’i ise GSS primidir. Bunlardan emekliliğe esas malullük, yaşlılık, ölüm sigortası primi tahsil edilmediğinden dolayı bu sürelerin emekliliğe sayılmasına şuan ki geçerli mevzuat hükümleri doğrultusunda imkân bulunmamaktadır.
Staja Tabi Tutulan Öğrenciler ile Kısmi Zamanlı Çalıştırılan Öğrenciler de yine 4/A sigortalısı sayılır. Bunlardan aylık PEK tutarı asgari ücretten fazla olmayanlar hakkında iş kazası ve meslek hastalığı sigortası hükümleri uygulanır. Bunlardan bakmakla yükümlü olunan kişi durumunda olmayanlar hakkında ayrıca genel sağlık sigortası hükümleri uygulanır. PEK’lerinin hesaplanmasında günlük kazanç alt sınırı dikkate alınır. Prim oranı ise %6’ dır. Bu prim oranının %1’i kısa vadeli sigorta kolları, %5’i ise GSS primidir. Bunlardan da emekliliğe esas malullük, yaşlılık, ölüm sigortası primi tahsil edilmediğinden dolayı bu sürelerin emekliliğe sayılmasına şuan ki geçerli mevzuat hükümleri doğrultusunda imkân bulunmamaktadır.
Peki bu süreler borçlanılarak hizmetten sayılabilir mi? Bu sorunun cevabi 5510 sayılı Kanunun borçlanılabilecek sürelerin düzenlendiği 41.maddesinde bulunmaktadır. 41.maddeye göre Aday Çıraklık, Çıraklık, İşletmelerde Mesleki Eğitim Görülen Sürelerin, Stajyerlik Sürelerinin ve üniversitelerde Kısmi Zamanlı Çalıştırılan Sürelerin borçlanılmasına şuan ki geçerli mevzuat hükümleri doğrultusunda imkân bulunmamaktadır. Son günlerde özellikle sosyal medyada çıraklık, stajyerlik sürelerinin emekliliğe sayılmaya başlandığı yönünde yapılan haberler gerçeği yansıtmamaktadır. E-Devlet şifrenizle www.turkiye.gov.tr adresinden hizmet dökümünüzü sorguladığınızda, hizmet dökümünüzde stajyerlik sürenizin veya çıraklık sürenizin görünmesi bu sürelerin emekliliğe esas sayıldığı anlamına gelmez. Çünkü hizmet dökümünde hem emeklilik primi yatan süreler hemde emeklilik primi yatırılmayan süreler birlikte görüntülenmektedir.
Stajyerlik süresinin emekliliğe esas sayılmaya başlandığı yönünde son günlerde özellikle sosyal medyada yalan haberler yapılmaya başlandıktan sonra Sosyal Güvenlik Kurumu, herhangi bir yanlışlığa meydan vermeme adına kendi kurum personelinin kullandığı, Tescil ve Hizmet Döküm Programına bir uyarı koyarak “İşe giriş tarihi çıraklık ise sigortalılık başlangıç tarihi olarak alınmaz” şeklinde uyarı vermektedir. Sözkonusu program uyarısının ekran görüntüsü aşağıya konulmuştur.